Disleksi kelimesi Yunanca kökenli olup yetersiz anlamında kullanılan dis ve kelime anlamında kullanılan leksi sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Okuma güçlüğü yaşayan bireylerde gözlemlenen özellikleri genel olarak şu şekilde sıralanmıştır:
· 'b' ve 'd' gibi yazıbirimleri ve '6' ve '9' gibi rakamları birbiriyle karıştırma
· Sözcükleri öğrenmede ve anımsamada zorluk çekme
· Sözcüklerdeki yazıbirimleri ve sayıların yerlerini karıştırarak algılama (ne'yi en olarak; 12'yi 21 olarak algılamak)
· Okuma esnasında sözcük ya da paragraf atlama
· Noktalı yazıbirimlerle noktasız yazıbirimleri birbirine karıştırma (c-ç, g-ğ, ı-i)
· Seslemlerdeki sesleri birbiriyle karıştırma veya ünsüz yazıbirimlerin yerlerini değiştirme
· Gecikmiş konuşma
· Yazı yazmada güçlük çekme ve yazıda noktalama hataları yapma
· Konuşma esnasında anlamına uygun sözcüğü seçmede güçlük yaşama

Okumada sorun yaşayan bireylerde kısa süreli hafıza, dikkat ve göz-motor koordinasyon sorunları karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca duygusal açıdan zayıf olmakta ve düşünmeden okuma yapmaktadırlar.

Disleksili bireyler sözcükleri doğru ve akıcı okuyamadıkları için okuduğunu anlama durumu da onlar için zorlaşmaktadır. Okuma güçlüğü, normal ya da normalin üstündeki zekâya sahip bireylerde daha çok karşımıza çıkmaktadır.

Disleksi, gelişimsel ve edinilmiş disleksi ve yüzeysel ve fonolojik disleksi olarak 2 ayrı şekilde sınıflandırılmaktadır.

Gelişimsel Disleksi ve Edinilmiş Disleksi

Herhangi bir beyin hasarı olmaksızın okumayı öğrenmede karşılaşılan güçlüktür. Gelişimsel disleksi karşımıza dil problemi olarak çıkmaktadır. Gelişimsel disleksili bireylerin herhangi bir işitsel, nörolojik ya da psikolojik problemleri olmamasına rağmen okumada esnasında zorluklarla karşılaşmaktadırlar.

Okuma yetisini daha önceden gerçekleştirmiş ancak daha sonrasında beyin hasarına bağlı olarak okumada güçlük yaşanmasına edinilmiş disleksi denilmektedir. Beynin sol yarıküresinin dil ile ilgili olduğu ve bu bölgede oluşan hasarın dil sorunlarına neden olabileceği ve ayrıca okuma ile konuşma bozukluklarına da neden olabileceği belirtilmektedir. Ancak günümüz çalışmalarından da bildiğimiz üzere dil alanı, beynin sol yarıküresinde yer almaktadır diyemeyiz. Dil alanı, beynin baskın yarıküresinde yer almaktadır ve bu baskın yarıkürenin hasarı sonucunda ise bireyde konuşma, anlama, adlandırma ve tekrarlama sorunlarından biri ya da birkaçı ortaya çıkmaktadır.

Günümüzde ise karşımıza en çok çıkan disleksi türü gelişimsel disleksidir. Disleksinin etiyolojisine dair günümüzde hala kesin bir bulgu bulunamamaktadır.

Yüzeysel Disleksi ve Fonolojik Disleksi

Yüzeysel disleksi kelimeyi tanımada zorluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda yüzeysel disleksi tanılı bireylerin kelime hazneleri oldukça zayıf olmaktadır. Ayrıca, fonolojik olarak benzer sesleri birbirine karıştırmaktadırlar. İlk defa karşılaştıkları kelimeleri okuyacakları zaman, kelimeyi bir bütün olarak okumaktansa seslerine ayırarak okumaktadırlar. Bu tür disleksiye sahip olan bireyler anlamsız sözcükleri rahatlıkla okuyabilirken, düzensiz kelimeleri okumakta ise güçlük yaşamaktadırlar. Bu bireylerin beyinlerindeki kodlama aşamasında herhangi bir problem bulunmamaktadır ancak kelimeyi şekilsel olarak kodlayamamaktadırlar ve bu sebeple kelimeleri kodlarken bu işlemi fonemlerine ayırarak yapmaktadırlar.

Son olarak fonolojik dislekside ise bireyler, öğrenilen kelimeleri yani aşina oldukları kelimeleri okumada güçlük yaşamazken uydurma sözcükleri okumada güçlük yaşamaktadırlar. Yüzeysel disleksinin tersine fonolojik disleksili bireylerde beyinlerinde kodlama sorunu yaşanmaktadır. Aşina oldukları kelimeleri görsel analiz sayesinde kolayca okuyabilmektedirler.

Fonolojik disleksili bireyler, alfabede bulunan sesleri çıkarmada ve grafem ile fonem uyumunu çözmede zorluklar yaşamaktadır. Bu sebeple bu disleksi türüne sahip bireyler genellikle yavaş okuyucu olarak belirtilmektedir. Kelimeleri okurken, kelimenin içinde yer alan sesleri okuyamamaktan ya da yanlış okumaktan çekinmeleri yavaş okumalarına sebep olmaktadır. Fonolojik disleksi ve yüzeysel disleksi hem gelişimsel dislekside hem de edilmiş dislekside görülebilmektedir.

KAYNAKÇA

BALCI E (2017). Disleksi: Tanımı, sınıflandırılması ve belirtileri. SDU İnternastional Journal of Educational Studies, 4(2): 166-180.

ORTON ST (1925). "word-blindness" in school children. Archieves of Neurology and Psychiatry, 14: 581-615.

POLLATSEK A, RAYNER K (1989). The psychology of reading. Prentice-Hall.

VERHOEVEN L, VAN LJ (2008). Prediction of the development of reading comprehension: a longitudial study. Applied Cognitive Psychology, 22: 407-423.

YILMAZ M (2008). Türkçe'de okuduğunu anlama becerilerini geliştirme yolları. Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(5): 131-139.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com